Auteur: dr. Jeroen de Ridder
Bron: Nederlands Dagblad
Datum: 25 maart 2017
Is wetenschap linkse hobby?
Wetenschappers hebben, net als alle hogeropgeleiden, gemiddeld vaker linkse voorkeuren op sociale en ethische thema’s. Dat klinkt verdacht.
De VVD diende pas een motie in om uit te laten zoeken of de Nederlandse wetenschap niet te links is. Waarom was onduidelijk, afgezien van de strijd om publiciteit rond de verkiezingen. Misschien omdat er twee relletjes waren geweest die je vanuit een politiek links-rechtsschema zou kunnen duiden. Hoogleraar sociologie Ruud Koopmans had in het Algemeen Dagblad gesteld dat 50 miljoen moslims wereldwijd geweld zouden accepteren ter verdediging van de islam. Factcheckers lieten weinig heel van zijn stelling, maar zelf klaagt hij dat er op de universiteit geen kritiek mag klinken op het linkse multiculturele ideaal. Verder hadden NRC-journalisten een antropologe ontdekt aan de Universiteit van Amsterdam die vergoelijkend schreef over de rol van vrouwen van jihad-strijders. Ze leek vervolgens zelf sympathieën te hebben voor ISIS. Hoewel de officiële reactie was dat het slechts verkennend onderzoek was geweest en dat er nog veel onduidelijk was, vond men dit ook rieken naar linkse vooringenomenheid.
Voorspelbaar
Hooggeleerde collega’s legden in opiniestukken uit dat wetenschap niet maar een linkse mening is. Wetenschappers hebben wel hun persoonlijke politieke, ethische en (ja, soms zelfs nog) religieuze opvattingen, maar die kleuren hun wetenschappelijke werk niet. Daarvoor hebben we de Wetenschappelijke Methode. In de wetenschap draait het uitsluitend om harde gegevens, zuivere statistiek en degelijk redeneren. Niet alleen religie blijft achter de voordeur, maar alle persoonlijke meningen over ethiek en politiek. Als het dan toch een keer misgaat, is er altijd nog het zelfcorrigerende vermogen van wetenschap. Fraude wordt ontdekt (Diederik Stapel!), vooroordelen weggewerkt (vleeseters blijken bij nader inzien toch niet agressiever dan vegetariërs) en zo komt alles toch nog goed, want wetenschap is waardevrij.
Eigen waarheid
Prachtig ideaal, maar één groot probleem: het klopt niet. Dat schrijven filosofen, historici en sociologen die wetenschap bestuderen al een halve eeuw lang. En dan heb ik het niet over wilde postmoderne denkers die elk beroep op objectieve feiten onderuithalen of mensen die geloven dat we allemaal onze eigen waarheid hebben. Ook denkers die wetenschap hoog hebben staan, betogen dat wetenschap niet waardevrij is en dat dat bovendien een goede zaak is.
Hoe zit dat? Allereerst moeten wetenschappers kiezen welke vragen ze stellen. Dat doen ze op basis van waarden. Hoe anders? De natuur levert ons geen onderzoeksagenda, die moeten we zelf samenstellen. We doen veel onderzoek naar levensbedreigende ziekten en naar klimaatverandering omdat die zaken van groot sociaal belang zijn. Wetenschappers moeten ook kiezen welke onderzoeksmethoden ze gebruiken. Daarbij spelen ethische waarden een rol. De gezondheid en privacy van deelnemers aan een onderzoek moet bijvoorbeeld gewaarborgd worden. Wetenschap is dus niet waardevrij.
Misschien vindt u dit flauw. Waar het de VVD echt om ging was de vraag of waarden rechtstreeks de uitkomsten van onderzoek beïnvloeden. Of theorieën die stroken met linkse, politiek-correcte ideeën er makkelijker ingaan dan rechtse opvattingen. Dan zouden immers niet de sobere gegevens, maar sociaal-politieke waarden soms de doorslag geven in wat wetenschappers voor waar houden.
Hier moeten we onderscheid maken tussen twee mogelijkheden. Stel dat een GroenLinks-stemmende socioloog benadrukt dat het bewijs wel heel sterk moet zijn als je beweert dat 50 miljoen moslims geweld accepteren en dat Ruud Koopmans daarom voor zijn beurt sprak. In dat geval spelen waarden een indirecte rol. Namelijk in het afwegen van hoeveel bewijsmateriaal we moeten hebben voordat we conclusies trekken. Bij controversiële onderwerpen of kwesties die grote gevolgen kunnen hebben voor groepen mensen in de samenleving, moeten we sterker bewijs eisen dan wanneer er weinig van de uitkomsten afhangt. Denk ook nog even aan die rubberkorrels op kunstgrasvelden. Potentieel grote gevolgen, want er wordt wat afgevoetbald in Nederland, en dus moeten we dit grondig uitzoeken voordat we stellen dat het (on)veilig is. Zo’n indirecte rol voor waarden is juist goed. Wetenschap speelt een grote rol in onze samenleving en wetenschappers moeten daarom verantwoordelijkheid dragen voor wat ze zeggen.
D66
De andere mogelijkheid is dat waarden een directe rol spelen. Stel dat een D66-stemmende psycholoog bijvoorbeeld de negatieve effecten op het psychologisch welbevinden van vrouwen die abortus laten plegen niet serieus neemt, omdat ze heilig gelooft in het recht op abortus. In dat geval beïnvloeden waarden direct de onderzoeksresultaten. Dit is wel problematisch, want zo nemen waarden de rol van bewijsmateriaal over en wordt wetenschap voor de kar van politiek, ethiek of religie gespannen. Er is echter maar weinig reden om te denken dat dit structureel plaatsvindt. Wetenschappers hebben, net als alle hogeropgeleiden, gemiddeld vaker linkse voorkeuren op sociale en ethische thema’s, maar het valt niet aan te wijzen dat dit hun onderzoek direct beïnvloedt.
Moet er dus uitgezocht worden of wetenschap een linkse hobby is? Nee. Maar niet omdat wetenschap waardevrij is. Waarden horen thuis in goede wetenschap. Het punt is dat er geen aanwijzingen zijn om te denken dat waarden een onterechte, directe rol spelen in de Nederlandse wetenschap.